Reagerer på leigenivået i utanlandskeigde barnehagar
Desse barnehagane brukar mykje meir på husleige enn andre. Slik skjer det
Ein ny Fagbladet-analyse av økonomien til barnehagebygga som er seld til utlandet, viser eit husleigenivå langt over snittet. – Jo dårlegare husleigeavtale du har, jo betre får du betalt for bygget, seier økonomiprofessor Trond Bjørnenak.
Denne artikkelen er over to år gammel og kan inneholde utdatert informasjon.
Før var det slik at private barnehagedrivarar leigde ut barnehagebygga dei dreiv i til seg sjølve. Eller at kjeda eller enkeltbarnehagen eigde bygget sjølv.
Slik er det ikkje lenger. 439 barnehagebygg er no eigd frå utlandet.
Fagbladet har gått igjennom nivået på husleiga til desse bygga. For alle kjedene er andelen av driftsinntekta som går til husleige markant høgare når bygget er eigd frå utlandet. I ei kjede er nivået meir enn tre gongar så høgt.
Før barnehagebygga blei seld til utlandet, blei dei i stor grad bygd med hjelp av offentleg støtte. Etter oppkjøpet går no nesten ein milliard kroner i året frå foreldre og skattebetalarar til utanlandske eigarar – hovudsakleg oppkjøpsfond.
Alle kjedene seier leigenivåa deira er heilt normale. Ein økonomiprofessor som har sett på barnehagesektoren, mellom anna på oppdrag frå Solberg-regjeringa, har derimot fleire kritiske innvendingar.
• Sjekk om din barnehage er eigd i utlandet her
Espira på topp
Gjennomgangen som Fagbladet har gjort, viser at Espira er den kommersielle barnehagekjeda som brukar høgast andel av driftsinntektene på husleige.
I snitt brukar private barnehagar rundt sju prosent av inntektene sine på leige. Espira leiger 60 barnehagebygg frå utlandet. I snitt brukar dei over 16 prosent av inntektene på leige av dei utanlandsk-eigde barnehagebygga, mot eit snitt på 5,18 prosent for dei åtte barnehagane som driv i norskeigde bygg. Kjersti Oppen, direktør for myndighetskontakt og kommunikasjon i Espira, svarar dette om bakgrunnen:
– Leigenivået blei sett for 15-20 år sidan. Etter det er leigenivået berre justert for konsumprisindeksen. Då leia blei sett, var eigedomane i norsk eige, skriv ho i ein epost til Fagbladet.
Ho meiner i tillegg at eit fall i antal barn kan ha påverka tala.
– Husleiga er basert på fulle barnehagar. I dag er det mange barnehagar som ikkje er fulle, som også påverkar prosentvis husleige, skriv ho.
Gjennomgangen viser vidare at Fus sine barnehagar som er selde til utlandet, betalar 12 prosent i leige. Norlandia sine utanlandsk-eigde barnehagar betalar 11 prosent. Kidsa betalar 12 prosent. Og Ulna, som rett nok berre har nokre få utanlandseigde barnehagebygg blant sine 20 barnehagar, betalar 13,5 prosent.
Alle kjedene, bortsett frå Kidsa, leiger også bygg frå norske eigarar. Alle desse barnehagane har lågare leigenivå enn dei utanlandskeigde.
Alle kjedene avviser at leigenivået skal vere urimeleg høgt. Les meir om kva kjedene svarar lenger ned i saka.
• Fagforeiningsleiar: – Barnehagesal er ein heimeåleine fest som må granskast
– Veldig høgt
Trond Bjørnenak er økonomiprofessor ved NHH. Han var også ein del av Solberg-regjeringa sitt Velferdstjenesteutvalg. Der såg han blant anna på barnehageøkonomi og korleis dei store kjedene dreiv med eigedom.
Bjørnenak seier leigenivået til Espira sine utanlandseigde barnehagebygg ikkje er berekraftig:
– Ei leie på 15–16 prosent verkar å vere veldig høgt. Leigenivået må forklarast ut frå at ein har ei vurdering av eigedommen som er basert på at her får vi gode leigeinntekter i framtida. På meg verkar det ikkje å vere berekraftig for ein barnehage å betale leie på 15–16 prosent. I dei studiane eg har gjort på kor mykje som går til kva kostnader innan barnehage, er ikkje dette nivået berekraftig, seier professor Bjørnenak.
• Slik blei 37 norske barnehagar verdt ein halv milliard
– Eit uheldig insentiv
Den største barnehage-kjeda i landet, Læringsverkstedet, starta i 2019 prosessen med å selje rundt 130 barnehagebygg til utlandet. Eigarane sat igjen med over ein milliard kroner etter at dei selde barnehagebygg til svenske SBB.
Gjennomgangen viser at Læringsverkstedet sine utanlandsk-selde barnehagar, kor kontrollen med eigarselskapet i 2023 vart kjøpt opp frå selskapet SBB av det kanadiske fondet Brookfield, no betalar i snitt 12 prosent av inntektene til leie.
Samtidig har kjeda 48 barnehagebygg som ikkje er seld til utlandet. Desse barnehagane betalar fem prosent av inntektene i leie.
Professor Bjørnenak seier at jo høgare leigenivå før salet, jo meir ville seljarane sitte igjen med:
– Betalar du mykje i husleige, blir verdien av bygga høgare når du sel dei. Verdien av bygget er eigentleg verdien av husleigekontrakten. Her har vi det vi kallar eit uheldig insentiv. Jo dårlegare husleigeavtale du har, jo betre får du betalt for bygget, seier Bjørnenak.
• Læringsverkstedet: – Alle pengane kjem barna til gode
Peikar på gamle kontraktar og at det ikkje er fulle hus
Trude Sydtangen, dagleg leiar i Læringsverkstedet, skriv dette i eit epostsvar om leigenivået:
– Då Stortinget ville endre reglane for finansiering av barnehage-eigedomar, gjorde Læringsverkstedet grundige vurderingar av alternative løysingar. Og bestemte i 2019 å gjennomføre eit sal med tilbakeleige for å sikre ei langsiktig og berekraftig finansiering av bygningsmassen vår.
Ho meiner, akkurat som talspersonane for dei andre barnehagekjedene, at leigenivået er på linje med marknaden.
– Riktig husleige blei fastsett med ein omfattande prosess med samanlikning mot bransjestandard, informasjon om kommunal internbelasta husleige og annan tilgjengeleg informasjon.
Meiner gamle kontraktar har for låg leige
Kristin Voldsnes er divisjonsdirektør i Norlandia Barnehagene AS som også driv Kidsa-barnehagane. Ho svarar på vegner av både Norlandia og Kidsa. Medan Espira meiner forklaringa på høgt leigenivå ligg i gamle kontraktar, meiner Voldsnes forklaringa på leigenivået for Norlandia og Kidsa er at kontraktane er nye:
– Når barnehageeigedommar skal seljast, fører det til at ein må sette marknadsmessig leigepris. Eldre husleigeavtalar har ofte eit kunstig lågare prisnivå. Men når desse skal seljast, vil kjøpar krevje marknadspris, svarar Voldsnes.
Ho legg også vekt på at ledige plassar gir høgare prosentvis leigenivå.
– Om det er ledige plassar i barnehagen, vil det redusere inntektene, medan utgiftene til leie blir dei same.
Ho skriv vidare at leigenivået til Norlandia er for lågt til at ein eigedomsaktør skal velje å byggje for å finansiere via leie.
Fus og pressekontakt Monica Johansen meiner husleige som prosent av inntekt er ein misvisande måte å måle leigenivå på:
– Veldig mange variablar spelar inn på husleige, og endå fleire variablar spelar inn dersom ein tek leige som andel av driftsinntekter. Om vi tek Oslo som eksempel, sidan du nemner det: Her får alle barnehagane eit storbytillegg og statstilskot for språkutvikling, som aukar driftsinntektene, skriv Johansen.
Les alle spørsmåla og heile svaret til barnehagekjedene i her:
Barnehage med lågare leie teken i tilsyn
Fram til 2021 har det vore lite kontroll med drifta til dei store kommersielle kjedene. For to år sidan starta Utdanningsdirektoratet tilsyn med private barnehagar.
Tilsynet har kontrollert tre Læringsverkstedet-barnehagar i samband med salet i 2020. Etter tilsynet har myndigheitene varsla at eigarane av Læringsverkstedet må betale tilbake 37 millionar kroner.
I desse tilsyna var det salsprosessen som blei kontrollert, og ikkje leigenivået. Til no har tilsynet sjekka leigenivået til to barnehagar som ikkje er eigd av kjeder.
Tilsynet har varsla at begge må betale tilbake leie. Den eine barnehagen ligg i Bærum og betalar 8 prosent av driftsinntektene til leie. Det meinte tilsynet var for høgt, og viste blant anna til at snittet for leigenivået i Bærum er på 5,64 prosent. Tilsynet har sett på tre ulike måtar å måle leige på. Den eine er kor stor andel leiga er av driftsinntektene. Den andre er leige per barn. Og den tredje er leige per kvadratmeter målt opp mot kva det kostar å leige næringsbygg.
Blant andre Fagforbundet-leiar Mette Nord meiner det bør kome ei gransking av alle barnehagebygga som har blitt seld til utlandet. Og leigenivået.
